Spotkanie 
w czwartek 26 stycznia 2017 r. o godz. 18.00

Wstęp wolny

Spotkanie z historykiem sztuki

dr Elżbietą Matyaszewską

Artystki polskie u progu nowoczesności

ulotka.pdf

Śledząc dzieje sztuki polskiej i obecność w niej kobiet-artystek, łatwo zauważyć, że okresem, w którym powoli przestawały istnieć instytucjonalne bariery, uniemożliwiające im prawdziwe, artystyczne kształcenie, był dopiero wiek XIX, a nawet bardziej – jego druga połowa, czyli czas nazwany „wiekiem pary i elektryczności”, gdy coraz bardziej powszechne stawały się liczne wynalazki i techniczne nowinki. Gdy umacniała się pozycja miast i bogacącej się burżuazji, a jednocześnie zmieniał się model nowoczesnego społeczeństwa, w którym kobieta przestawała być li tylko ozdobnym, nierzadko dość kosztownym „dodatkiem” aktywnego na wielu polach mężczyzny. To właśnie po połowie XIX wieku coraz głośniejsze stawały się nawoływania Narcyzy Żmichowskiej, uchodzącej w powszechnym przekonaniu za prekursorkę polskiego feminizmu, by kobiety zaczęły się kształcić. Wiedza, którą miały zdobywać, pozwoliłaby im podejmować samodzielne, świadome decyzje życiowe i w ten sposób w dużym stopniu uniezależnić się od ojców, braci czy mężów. Z pewnością jej słowa – Uczcie się, jeśli możecie; umiejcie, jeśli potraficie i myślcie o tym, żebyście same sobie wystarczyły, bo w razie potrzeby nikt na was z opieką i wsparciem nie czeka – dotarły do wielu kobiecych uszu, burząc nie tylko ich spokój, ale też wielowiekowe status quo ante.

 
W propozycjach warszawskich emancypantek pojawiał się postulat dwutorowości kształcenia młodych kobiet – dla tych, który pragnęły poświęcić się rodzinie, przewidywano kierunek gospodarsko-praktyczny, a dla wyjątkowo uzdolnionych – program naukowy. W tym ostatnim mieściła się sugestia, by w świadomym kształceniu kobiet uwzględniać też uzdolnienia artystyczne.
Od słownych postulatów do ich faktycznej realizacji niestety droga była jeszcze długa i niełatwa, choć, przynajmniej w dziedzinie wykształcenia artystycznego dla kobiet, już w roku 1867 pojawiły się „pierwsze jaskółki” – co zaskakujące, równocześnie i w Paryżu, i w Warszawie. Owymi zwiastunami zmian były wprawdzie prywatne uczelnie, ale uczyli w nich uznani artyści, akceptowani przez oficjalne gremia akademickie i dający gwarancję na solidne wykształcenie. W stolicy Francji była to Académie Julian, a w Warszawie zaś podwoje swojej pracowni otworzył dla uzdolnionych kobiet Wojciech Gerson, uznany malarz i profesor warszawskiej Klasy Rysunkowej, zastępującej, zamkniętą po Powstaniu Styczniowym, Akademię Sztuk Pięknych. Do najwcześniejszych uczennic tego wybitnego pedagoga zalicza się Zofię Stankiewiczównę, Marię Gażycz, Klementynę Krassowską oraz najbardziej znaną Annę Bilińską-Bohdanowiczową.
Krótko później również Kraków przystąpił do tej „babskiej krucjaty” zakładając w roku 1868 Wyższe Kursy dla Kobiet, od nazwiska ich organizatora Adriana Baranieckiego, zwane „Baraneum”. W tej naukowej placówce kobiety mogły uczestniczyć w różnorodnych kursach, prowadzonych przez następujące wydziały: historyczny, literacki, przyrodniczy, artystyczny, gospodarczy i handlowy. Warto dodać, że nauczycielami sztuk pięknych w „Baraneum” byli tej miary artyści co Jan Matejko, Stanisław Wyspiański czy Jacek Malczewski. A do jej wybitnych absolwentek zaliczyć można Anielę Pająkównę oraz Olgę Boznańską, tworzącą już w kolejnym stuleciu. Każda z wymienionych artystek zapisała wyjątkową kartę w dziewiętnasto- i dwudziestowiecznej sztuce polskiej, w mniejszym lub większym stopniu poświęcając dla niej szczęście osobiste i często żyjąc z piętnem osoby, która pogwałciła wielowiekową tradycję i dokonała złego wyboru.

Bibliografia:
Alicja Okońska, Malarki polskie, Warszawa 1976
Artystki polskie. Katalog wystawy, Warszawa 1991
Kobieta i kultura. Zbiór studiów, Warszawa 1996
Joanna Sosnowska, Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880-1939, Warszawa 2003
Artystki polskie. Praca zbiorowa, Warszawa 2011