Spotkanie i wernisaż
we wtorek 4 kwietnia 2017 r. o godz. 18.00

Wstęp wolny

Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa
Rok założenia 1909

serdecznie zaprasza
na odczyt Jerzego Michała Sołdka
oraz otwarcie wystawy wg scenariusza Jerzego M. Sołdka i Katarzyny K. Wójcik
o wspólnym tytule

Historyczne Związki Nałęczowa
z dawnymi Kresami Wschodnimi

Przed i po odczycie oraz w trakcie zwiedzania wystawy, objaśnianej przez autora, będzie można nabyć wydawnictwa Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa (w tym publikacje prelegenta).

ulotka.pdf

Dawne Kresy na nałęczowskim cmentarzu
Wytrawny turysta, zwiedzając nieznaną sobie dotąd miejscowość, zaczyna zazwyczaj od cmentarza. […] Stary, nałęczowski cmentarz parafialny. Założony w roku 1816 na Wzgórzu Bochotnickim, […] Historyk Marek Borucki, w książce Polskie nekropolie narodowe, Warszawa 2011., wśród opisanych 27 nekropolii (znajdujących się w 12 miastach polskich oraz dwu poza granicami kraju: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie i Cmentarz na Rossie w Wilnie) wymienia 3 nekropolie znajdujące się na Lubelszczyźnie: cmentarz przy ul. Lipowej w Lublinie oraz cmentarze parafialne w Kazimierzu Dolnym i Nałęczowie. Obraz, który utrwala się zwiedzającemu, po dłuższym spacerze w starszej części nałęczowskiego cmentarza, to – obok grobowców ludzi zasłużonych dla kultury narodowej, powstańców 1863 r., żołnierzy wojen światowych, zasłużonych dla regionu i Nałęczowa – niespotykana, jak na małą miejscowość, na obszarze centralnej Polski i na zachodnich rubieżach Polski wschodniej, duża ilość pomników nagrobnych ludzi pochodzących z dawnych Kresów Wschodnich I Rzeczypospolitej (sic!). Wśród nich są pomniki i grobowce ludzi tej miary, jak: Michał Elwiro Andriolli (1836-1893), znakomity rysownik i malarz polski, rodem z Wilna, uczestnik walk powstańczych w 1863 r. na Litwie i Białorusi […]; Oktawia z Radziwiłłowiczów p.v. Rodkiewiczowa, s.v. Żeromska (1862-1928), działaczka niepodległościowa i społeczna, muza i żona Stefana Żeromskiego, rodem z Wileńszczyzny […]; generał dywizji Władysław Wejtko (1859-1933), dowódca polskiej Samoobrony Litwy i Białorusi w 1918/1919 r. i obrońca Warszawy w 1920 r., autor Samoobrona Litwy i Białorusi. Szkic historyczny, pochodzący z dawnych Inflant Polskich; Franciszek Bagieński (1830-1902), z Wołynia, chorąży ułanów (młodzieniec awansowany za odwagę i predyspozycje przywódcze przez z generała Józefa Bema), walczący w siedmiogrodzkim Legionie Polskim na Węgrzech w l. 1848-1849 r., autor Wspomnień starego Wołyniaka […]
Odrębną – rzec można – podstawową grupę w naszym opowiadaniu, stanowią pochodzący z Kresów lekarze, uczestnicy konspiracji i powstania 1863 r., patrioci skazani przez carat na syberyjskie zesłanie i katorgę (ciężkie roboty), twórcy w 1878/1880 r. drugiego uzdrowiska w Nałęczowie.[…]
Epilog. […] Obok pierwszego, zasadniczego okresu osadnictwa kresowian w Nałęczowie, który miał miejsce w ltach 1878-1914/1918, nastąpiła, […] druga fala napływu kresowian po 1918 r. […]. Trzeci okres osiedlenia kresowian w Nałęczowie miał miejsce w latach 1939-1944. […]. Ostatnia, […] liczba polskich rodzin przybyła tu w latach 1944-1950 (i później) w wyniku akcji przesiedleńczej z terenów ZSRR […], tzw. „zabużanie”; także żołnierze I Armii Ludowego Wojska Polskiego, pochodzący z Kresów, którzy przybyli do Nałęczowa w 1945 r. na rehabilitację, jako inwalidzi wojenni […].

Fragmenty wykładu Jerzego M. Sołdka

Wystawa przedstawia 16 portretów nałęczowian, rodem z dawnych Kresów Wschodnich I Rzeczypospolitej; patriotów związanych z konspiracją narodową i walką z zaborcą, którzy zamieszkali w uzdrowisku – na stałe lub czasowo – od początku powstawania drugiego zakładu leczniczego w Nałęczowie, tj. od 1878 r. i w okresie późniejszym, do roku 1914. Byli wśród nich: Franciszek Bagieński (1830-1902), rodem z Wołynia, młody chorąży ułanów, walczący w siedmiogrodzkim Legionie Polskim na Węgrzech, w latach 1848-1849, pod komendą gen. Józefa Bema, a przede wszystkim byli uczestnicy konspiracji przedpowstaniowej i powstania 1863 r. na Litwie i Ukrainie, pojmani, więzieni i skazani na zesłanie i syberyjską katorgę. Po odbyciu kary zesłania zakazano im powrotu w rodzinne strony: do kresowych miast czy skonfiskowanych już majątków. Wysiedleni przez carskie samodzierżawie ze swoich małych ojczyzn, osiadali owi sybiracy w Warszawie i innych miastach ówczesnego Królestwa Polskiego, pod berłem cara Rosji. A z czasem osiedlili się w Nałęczowie, gdzie odnaleźli swoją drugą małą ojczyznę, namiastkę utraconego po 1863 r. domu rodzinnego na Kresach…
Insurgenci z 1848 i 1863 r. (oraz generał Władysław Wejtko (1859-1933), rodem z Kresów, walczący w 1. wojnie i wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920) ukazani zostali na tle kart pocztowych z lat 1900-1939, przedstawiających ich rodzinne strony, miasta i krajobrazy kresowe.
20 plansz z ilustracjami (niestety, nie zamieściliśmy kilku wizerunków powstańców, których portretów nie posiadamy) zostało sporządzonych według podziału na województwa kresowe – ziem zabranych (z uwzględnieniem miast w Galicji Wschodniej), na podstawie mapy „Powstańczego ustroju administracyjnego 1863.”
Scenariusz i wybór ilustracji: Jerzy Michał Sołdek.
Współautorka scenariusza i oprawa plastyczna: Katarzyna Kinga Wójcik

Jerzy Michał Sołdek urodził się w 1947 r. w Buchałowicach koło Nałęczowa, ukończył studia w Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Warszawie oraz Podyplomowe Studium Muzealnicze w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego w 1999 r. Pracował m.in. w Domu Kultury w Nałęczowie, Muzeum Lubelskim w Lublinie – Oddział Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie, Starostwie Powiatowym w Puławach, jako sekretarz powiatu, Lubelskim Urzędzie Wojewódzkim w Lublinie jako sekretarz wojewody ds. Wojewódzkiej Komisji Dialogu Społecznego; od 2008 r. przebywa na emeryturze.
Jest działaczem społecznym i samorządowym, m.in.: był przewodniczącym Komisji Kultury, Sportu i Turystyki Lubelskiego Sejmiku Samorządowego (1994-1998); jest wiceprzewodniczącym Rady Miejskiej w Nałęczowie i jednocześnie przewodniczącym Komisji Uzdrowiskowej tej Rady (2010-2014 i 2014-nadal); wykładowcą w Uniwersytecie Trzeciego Wieku w Puławach (od 1994); jest członkiem Lubelskiego Towarzystwa Miłośników Książki w Lublinie (od 1997), ekspertem Związku Powiatów Polskich w Warszawie, w dziedzinie kultury i turystyki (od 2001); członkiem Towarzystwa Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie, z ramienia Starosty Puławskiego społecznym opiekunem zabytków; działa w ruchu regionalnym od 1979 r., m. in. wiceprezes (1988-2010) i prezes Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa (2010-nadal), członek Rady Krajowej Ruchu Stowarzyszeń Regionalnych Rzeczpospolitej Polskiej (2010-nadal), w tym: wiceprzewodniczący Rady Krajowej Ruchu SR RP (2011-2014).
Od 1983 r. uprawia pisarstwo (gł. historyczne), dziennikarstwo i publicystykę, aktualnie redaktor naczelny „Głosu Nałęczowa”. Autor kilkuset artykułów i esejów; współpracuje z prasą: lokalną, regionalną oraz krajową. Utwory i artykuły podpisuje: Jerzy Michał Sołdek, kyrzej, jms. Jest autorem sześciu książek, w tym: Faustyna Morzycka – Siłaczka Żeromskiego (2010), Osobliwości, zagadki i tajemnice Nałęczowa i Nałęczowscy powstańcy sybiracy 1863, wstęp prof. dr hab. Robert Litwiński, Nałęczów 2013, oraz w wydawnictwach zbiorowych, m.in.: Nałęczowska inteligencja z kręgu Stefana Żeromskiego w rewolucji 1905 r., Rok 1863. Małachowscy. Uzdrowiska polskie – Rzecz o trzech wystawach, (w:) Ogród Białego Kruka III, Lublin 2016. Jest również edytorem i redaktorem oraz autorem 2. biogramów, publikacji: Jan Łomnicki, Ewa Szelburg-Zarembina. Próba portretu, wstęp prof. dr hab. Tadeusz Kłak, Nałęczów 2016. Realizator licznych wystaw, współautor scenariuszy, konsultant, a także występował w reportażach oraz audycjach radiowych i telewizyjnych (ponad 25); konsultant filmów oświatowych (8), w tym, wg scenariusza i reżyserii Lucyny Smolińskiej i Mieczysława Sroki: Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa (1996), „Siłaczka” Faustyna Morzycka (1998), Na plebanii w Wyszkowie (1999), Pasje Jerzego M. Sołdka (2005), Stanisława Brzozowskiego życie wśród skorpionów (2006).
Od 1989 r. prowadzi społeczne Archiwum „Nałęczowskie” Jerzego Michała Sołdka, którego zbiory udostępnia do prac naukowych, instytucjom i osobom oraz do ekspozycji wystawienniczych; w ramach Archiwum współpracuje z kilkudziesięcioma instytucjami oraz naukowcami i regionalistami w kraju, a także za granicą. 23 listopada 2016 r. został wyróżniony Nagrodą im. Witolda Hulewicza (Edycja XXI), w dziedzinie literatury i regionalizmu: „Za wkład w upamiętnianie tradycji Cisów Stefana Żeromskiego w Nałęczowie”.