Spotkanie
w czwartek 6 kwietnia 2017 r. o godz. 18.00

Wstęp wolny

Spotkanie z historykiem sztuki
dr Elżbietą Matyaszewską

Artystki polskie na początku XX wieku

Czy artysta może być kobietą?

Koniec XIX wieku wyraźnie pokazał, iż status artystek coraz bardziej się umacniał, a ich obecność w świecie oficjalnej i akceptowanej przez większość społeczeństwa sztuki jest nie do podważenia. W początkach wieku XX ten fakt zaakceptowało także wyższe szkoły artystyczne, przyjmując młode adeptki sztuki w swoje progi na równi z mężczyznami. Najwcześniej, bo już w 1894 roku, taką decyzję podjęła Akademia Petersburska, kilka lat później w jej ślady poszła paryska Academie de Beaux-Arts, a następnie inne uczelnie europejskie. Wśród nich znalazła się także warszawska Szkoła Sztuk Pięknych, która została, po wieloletnich staraniach, ponownie otwarta w roku 1904 i od razu zdecydowała się przyjmować kobiety na takich samych zasadach jak mężczyzn. Te, nieliczne jeszcze, publiczne szkoły artystyczne wspierane były przez wciąż działające prywatne uczelnie, tak więc oferta dla utalentowanych plastycznie kobiet z każdym rokiem nowego wieku stawała się coraz bardziej bogata. Jedną z ważniejszych nowości w otwierających swe podwoje uczelniach artystycznych było wprowadzenie studium z nagiego modela od samego początku nauki (wcześniej odbywało się w końcowej fazie studiów), zarówno w pracowniach malarskich, jak i rzeźbiarskich. W gronie artystek studiujących od 1904 roku w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych niemałe grono zaczęły stanowić młode adeptki sztuki żydowskiego pochodzenia, co wcześniej było raczej wielką rzadkością, nawet w prywatnych pracowniach malarskich. W Krakowie początków XX wieku, obok działających od 1868 roku Wyższych Kursów im. Adriana Baranieckiego oraz Szkoły Malarstwa i Rysunku dla Kobiet Toli Certowiczówny założonej w 1897, od roku 1908 funkcjonowała Szkoła Sztuk Pięknych dla Kobiet Marii Niedzielskiej. Wzorem innych instytucji edukacyjnych założycielka szkoły, sama będąc dobrze wykształconą malarką, zorganizowała szkołę według ulepszonych parysko-monachijskich wzorów, proponując swym uczennicom ćwiczenia w atelier oraz plenerze, zajęcia z anatomii, historii sztuki, a także konkursy i wystawy doroczne. Zasadniczo celem owych szkół dla kobiet było „danie możności kobietom polskim nabycia w kraju wykształcenia artystycznego w zakresie sztuk plastycznych, zarówno pod wzgleędem technicznym, jak niemniej pod względem, ogólnego rozwoju i wyrobienia estetycznego”. W dziedzinie sztuk dekoracyjnych taką działalność edukacyjną w Krakowie prowadziły: szkoła kierowana przez Jana Bukowskiego, Jana Szczepkowskiego i Włodzimierza Tetmajera, a także Szkoła Lucyny Kotarbińskiej.
Do grona artystek wykształconych pod koniec XIX lub w początkach XX wieku należały między innymi: malarki – Maria Podlewska, Zofia Stankiewiczowa, Maria Dulębianka, Aniela Pająkówna, Pia Górska, Bronisława Rychter-Janowska oraz rzeźbiarki – Teofila Certowicz (Tola Certowiczówna), Antonina Rożniatowska, Jadwiga Milewska, Luna Drexlerówna. To właśnie one nadawały ton ówczesnej sztuce polskiej, udowadniając, że żadna z technik artystycznych nie jest dlań trudna i że ich twórczość może z powodzeniem konkurować z dokonaniami artystów europejskich.

 
Elżbieta Matyaszewska – historyk sztuki, doktor nauk humanistycznych, absolwentka historii sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Były pracownik Instytutu Leksykografii KUL – redaktorka i autorka haseł z zakresu sztuki religijnej, zamieszczonych w Encyklopedii Katolickiej. Przez lata współpracowała z redakcjami lubelskich i warszawskich periodyków, publikując relacje z wystaw sztuki dawnej i współczesnej, a także cykliczne teksty z zakresu historii ubioru, mody i rzemiosła artystycznego. W ramach prac związanych z gromadzeniem informacji o  stratach kultury polskiej, prowadzonych przez Wydział do spraw Strat Wojennych Ministerstwa Kultury I Dziedzictwa Narodowego, przygotowała kilkadziesiąt kart obiektów rzeźbiarskich z XIX i XX wieku utraconych podczas II wojny światowej. Obecnie współpracuje z Instytutem Sztuki PAN w Warszawie, a także Redakcją Polskiego Słownika Biograficznego, pisząc biogramy polskich artystów, przewidziane do kolejnych tomów obu słowników. Utrzymuje stały kontakt jako wykładowca z Uniwersytetem Trzeciego Wieku w Lublinie, Tomaszowie Lubelskim oraz Świdniku, a także z Filharmonią Lubelską, przygotowując tam, w ramach Akademii Muzyki i Plastyki, prezentacje z zakresu sztuk plastycznych, wpisujące się w określone tematy muzyczne (oferta jest skierowana do szkół ponadpodstawowych Lublina i regionu). Od paru lat związana jest z Domem Kultury LSM w Lublinie, gdzie w ramach tematów przewodnich „Niespiesznie po Lublinie”, „Czy artysta może być kobietą”, „Galeria arcydzieł”, prowadzi cykliczne wykłady z historii sztuki, popularyzujące wiedzę o znanych i mniej znanych artystach oraz artystkach, a także wybranych arcydziełach sztuki europejskiej.
Jest autorką książki „Wierzę w cuda nie od dziś”. Religia w życiu i twórczości Jana Matejki (Lublin 2007), współautorką albumowego opracowania Matejko. Obrazy olejne. Katalog (Warszawa 1993), autorskich rozdziałów w kilku publikacjach zbiorowych dotyczących ikonograficznej obecności zwierząt w dziełach sztuki, referatów posesyjnych podejmujących problematykę sztuki religijnej oraz kilkudziesięciu publikacji naukowych i popularnonaukowych z zakresu ikonografii chrześcijańskiej i malarstwa polskiego. Jest członkiem Stowarzyszenia Historyków Sztuki.