18 kwietnia – Spotkanie historyczne z cyklu „Postacie niezwykłe” Stanisław Swianiewicz (1899-1997) -autor książki „W cieniu Katynia”

Opublikowano 1 kwietnia 2018 | Autor: admin

Spotkanie
w środę 18 kwietnia 2018 r. o godz. 18.00

Wstęp wolny

Spotkanie historyczne z cyklu
„Postacie niezwykłe”
Stanisław Swianiewicz
(1899-1997)

Prowadzenie Kazimierz Spaleniec

Stanisław Swianiewicz – polski uczony, profesor ekonomii, pisarz i sowietolog.
Pochodził z patriotycznej inteligencko-szlacheckiej rodziny. Jego pradziad został stracony po powstaniu listopadowym (1830 r.), dziadek i stryj uczestniczyli w powstaniu styczniowym (1963 r.). Ojciec Stanisław, inżynier kolejnictwa, był naczelnikiem odcinka kolejowego Dyneburg-Orzeł. Matka Katarzyna ukończyła szkołę dla szlachetnie urodzonych panien w Wilnie.
Stanisław Swianiewicz urodził się 7 listopada 1899 r., w Dyneburgu. Szkołę średnią – rosyjską ukończył w Orle. Biegle władał trzema językami: polskim, rosyjskim i niemieckim. W szkole średniej należał do polskich organizacji konspiracyjnych, a potem do POW (Polskiej Organizacji Wojskowej). W 1919 r. został komendantem POW w Inflantach.
W 1916 r. rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Moskiewskiego. Wydarzenia w Rosji w 1917 r. miały wpływ na przerwanie studiów. W 1920 r. zapisał się na Wydział Prawa na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, które ukończył w 1924 r.
Studia uzupełniające kontynuował w Paryżu, Wrocławiu i Kilonii. Przez cały okres Polski niepodległej był związany z Uniwersytetem Wileńskim, gdzie kolejno był studentem, asystentem, docentem i profesorem w Katedrze Ekonomii Politycznej. Równocześnie pełnił funkcję kierownika Działu Studiów Gospodarczych w Instytucie Europy Wschodniej w Wilnie. Był jednym z polskich ekspertów od problemów gospodarczych Rosji sowieckiej. Interesował się ekonomią krajów o systemie totalitarnym. Posiadał bogaty dorobek naukowy, m.in. w roku 1930 w Instytucie Europy Wschodniej wydał książkę „Lenin jako ekonomista”. W 1934 r. ukazał się pod jego redakcją tom studiów nad problemami gospodarczymi Związku Sowieckiego. W 1938 r. z kolei opublikował „Politykę gospodarczą Niemiec hitlerowskich” wydaną przez tygodnik „Polityka” w Warszawie.
Osobny rozdział w życiu Stanisława Swianiewicza stanowi służba w wojsku polskim. W latach 1919–1920 służył jako ochotnik. W okresie drugiej wojny światowej 2 września 1939 r. został zmobilizowany do armii polskiej. Pozostawiając rodzinę, żonę i czwórkę dzieci, wyruszył na front w ramach 77 pp oraz Wileńskiej Brygady Kawalerii. Brał udział w bojach m.in. pod Piotrkowem Trybunalskim (5 września 1939 r.), Dorohuskiem (15 września 1939 r.), Tomaszowem Lubelskim, a po bitwie pod Krasnobrodem 25 września 1939 r. i próbie przedarcia się w stronę granicy węgierskiej wraz ze swoim oddziałem został wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną. Poprzez obóz przejściowy w Putywlu trafił do Kozielska. Obóz śledczy w Kozielsku należał do grupy obozów, przez które przewinęła się duża część żołnierzy i oficerów wojska polskiego, w istocie rzeczy były to trzy obozy kozielskie:
1) W październiku 1939 r. był tam obóz szeregowych, których wywieziono na różne roboty, a część zwolniono;
2) W początku listopada 1939 r. przewieziono tam około 4200 oficerów oraz około 300 podoficerów i cywilów, którzy byli tam do kwietnia–maja 1940 r.;
3) Po likwidacji tego drugiego obozu (latem 1940 r.) przewieziono tam z górą tysiąc oficerów i podchorążych zagarniętych na Litwie, których niedługo potem wysłano do obozu w Griazowcu koło Wołogdy, gdzie już w tym czasie było około 3 procent poprzednich więźniów Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa, przywiezionych tam w czerwcu 1940 r.
29 kwietnia 1940 r. Stanisław Swianiewicz wraz z innymi przetrzymywanymi (300 osób) został wywieziony pociągiem z Kozielska do stacji Gniezdowo koło Katynia, gdzie nieoczekiwanie wycofano go z dalszego transportu i pozostawiono w pociągu, podczas gdy pozostałych oficerów wyprowadzono i autobusami „Czarnyj woron”, z oknami zamalowanym wapnem, wywieziono dalej. Stanisław Swianiewicz został następnie przewieziony do więzienia w Smoleńsku, a po kilku dniach do więzień w Moskwie (na Łubiance i Butyrkach). W ten sposób NKWD, sowiecka policja bezpieczeństwa, rozpoczęła likwidację obozów przejściowych.
Las Katyński stał się mogiłą dla tysięcy polskich oficerów z Kozielska w kwietniu-maju 1940 r. Miejsce zbrodni otoczono wielką tajemnicą. Podobnie było z pozostałymi obozami. Decyzja likwidacji została powzięta centralnie i była regulowana z Centrum, pod ciągłym nadzorem. Rosyjska teza głosiła, że oficerowie polscy w okresie 1940-1941 byli w jakichś obozach pod Smoleńskiem i zostali w czasie niemieckiej ofensywy w lipcu 1941 r. zagarnięci przez wojska niemieckie, które przeprowadziły masową egzekucję. Powołano nawet specjalną komisję bezpośrednio po odebraniu tych terenów Niemcom jesienią 1943 r. Zadaniem tej komisji było ustalenie bliższych szczegółów „zbrodni niemieckiej”. W jej skład weszli dr Burdenko – przewodniczący, osobisty lekarz Stalina, członkowie: metropolita Mikołaj, Aleksiej Tołstoj, znany pisarz, i kilku wyższych funkcjonariuszy.
Polscy oficerowie, aresztowani podczas inwazji sowieckiej we wrześniu 1939 r., reprezentowali warstwę, która potencjalnie mogła być przeciwko sowieckim zamierzeniom we wschodniej i środkowej Europie, stanowili część elity narodu, który pobił Rosję w 1920 r., dlatego musieli być zgładzeni.
Porucznik Stanisław Swianiewicz w związku z jakimś nagłym rozkazem zwierzchnich władz sowieckich w Moskwie został wyseparowany i ocalał jako jedyny z 4500 oficerów polskich, którzy zostali pomordowani w Lesie Katyńskim. (dane wg Komisji Polskiego Czerwonego Krzyża).
Po latach wojny Stanisław Swianiewicz mieszkał w Londynie, pracując i wykładając na uczelniach w Manchesterze, Indonezji, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Najdłużej był związany z Saint Mary’s University w Halifaksie. Założył Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie. Po 18 latach rozłąki zamieszkał z powrotem ze swoją żoną. Wydał kolejną niezwykle cenną książkę „W cieniu Katynia” (1990). Powojenną Polskę odwiedził tylko raz latem 1990 r., gdy przyjechał na ślub wnuka. W tym też roku z okazji 11 listopada został odznaczony Krzyżem Kawalerskim i Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski przez prezydenta RP na uchodźctwie Ryszarda Kaczorowskiego. Zmarł 22 maja 1997 r. w Londynie. Stanisław i Olimpia Swianiewiczowie zostali pochowani w Halifaksie.

Kazimierz Spaleniec, realizator cyklu spotkań pt. „Regionalizm jako forma promocji regionu”, historyk, regionalista, animator kultury, długoletni pracownik Wojewódzkiego Domu Kultury w Lublinie, autor i redaktor wielu publikacji poświęconych upowszechnianiu historii, kultury i ruchu regionalistycznego. Posiada na swoim koncie wiele dokonań, m.in. związanych z aktywną realizacją konkursu „Dni Miejscowości” i tworzeniem izb pamięci. Szczególne zasługi położył jako animator towarzystw regionalnych. Z jego udziałem powstało 78 towarzystw na ponad 125 aktualnie prowadzących działalność na Lubelszczyźnie. Pod jego redakcją ukazały się m.in.: Studia z dziejów Grabowca, Lublin–Grabowiec 2003; Dzieje Uchań 1484-2006, Uchanie 2006, II wyd. poszerzone i uzupełnione, Uchanie 2009, album Historia wykuta w kamieniu. 40 lat twórczości artystycznej Witolda Marcewicza, Lublin 2008, a także Dzieje Krzczonowa 1359-2011, Krzczonów 2012.