Spotkanie
w czwartek 29 listopada 2018 r. o godz. 17.00

Wstęp wolny

CZWARTKI ZE SZTUKĄ
Spotkanie z historykiem sztuki
dr Elżbietą Matyaszewską

Biblia w obrazach

Pierwsi bohaterowie Nowego Testamentu

ulotka.pdf

Określenie „ewangelia”, pochodzące z języka greckiego, w świecie chrześcijańskim znaczące tyle co „dobra nowina”, w ścisłym znaczeniu odnosi się nauki Jezusa, która niesie ze sobą Dobrą Nowinę o Królestwie Bożym i odkupieniu. Rozumiejąc to słowo w szerszym kontekście, należy je postrzegać jako określenie odnoszące się do tekstów opowiadających o życiu i nauczaniu Jezusa Chrystusa. Są to cztery księgi, których spisanie w I wieku przypisuje się czterem jego uczniom – Mateuszowi, Markowi, Łukaszowi oraz Janowi. Uważa się, że Łukasz napisał też Dzieje Apostolskie, a Jan – Apokalipsę. Pierwsze trzy Ewangelie określane są mianem „synoptycznych” – ogarniętych „jednym spojrzeniem”. Wykazują one tak wiele podobieństw w układzie wydarzeń, stosowanych wyrażeniach oraz formach tekstu, że przyjmuje się, iż zostały spisane „z tego samego punktu widzenia”. Ostatnia z nich – Ewangelia według św. Jana – nierzadko nazywana jest „Ewangelią duchową”, gdyż zawiera wiele odmiennych od poprzednich wzmianek o charakterze osobistym oraz wykazuje istotne różnice w chronologii wydarzeń. Niezależnie od różnic, wszystkie cztery należą do tzw. kanonu, czyli zbioru tekstów biblijnych, zaaprobowanych przez wszystkie wspólnoty chrześcijańskie i uznawanych za księgi spisane pod natchnieniem Ducha Świętego. Do Nowego Testamentu – poza Dziejami Apostolskimi i Apokalipsą św. Jana – zostały włączone także Listy Apostolskie pisane przez św. Pawła oraz inne, przypisywane Jakubowi, Piotrowi, Janowi oraz Judzie.
Mówiąc o bodźcach nowotestamentowych w sztukach plastycznych, należy podkreślić, że najczęściej wykorzystywane były cztery Ewangelie, nieco rzadziej zaś sięgano do tekstów zawartych w Dziejach Apostolskich. Choć każda z Ewangelii postrzegana jest jako odrębne źródło inspiracji artystycznych, dla wszystkich elementem spójnym stają się znaki rozpoznawcze przyporządkowane każdemu z jej autorów. Formy owych symboli, objaśniane przez wielu egzegetów, w swym źródle sięgały do „czterech istot żyjących” opisanych w Apokalipsie św. Jana. I tak dla wielu badaczy Biblii znakiem Mateusza był człowiek (czasem też anioł), gdyż piszący tę Ewangelię bardziej niż inni zwracał uwagę na człowieczeństwo Jezusa. Marka symbolizuje lew, albowiem jego Ewangelię otwiera opowieść o Janie Chrzcicielu, który jest „głosem wołającego na pustyni”, mocnym niczym ryk lwa. W Ewangelii według św. Łukasza wielki nacisk jest kładziony na istotę ofiary Chrystusa, stąd atrybut przybierający postać wołu, który był zwierzęciem ofiarnym. Wreszcie Jan – przynależnym mu symbolem jest orzeł, gdyż jego duchową, wzniosłą Ewangelię przyrównywano do podniebnego lotu orła.
W sztukach pięknych wizerunki ewangelistów z należnymi im symbolami, bądź w formie samoistnie funkcjonujących atrybutów znane są już od czasów kształtowania się sztuki wczesnochrześcijańskiej. W kolejnych wiekach stawały się one nieodłącznym elementem wszelkich przedstawień odnoszących się do czterech Ewangelii, dostosowując jedynie swe plastyczne formy do wymogów związanych z obowiązującym w danym czasie stylem artystycznym.

Elżbieta Matyaszewska
– historyk sztuki, doktor nauk humanistycznych, absolwentka historii sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Były pracownik Instytutu Leksykografii KUL – redaktorka i autorka haseł z zakresu sztuki religijnej, zamieszczonych w Encyklopedii Katolickiej. Przez lata współpracowała z redakcjami lubelskich i warszawskich periodyków, publikując relacje z wystaw sztuki dawnej i współczesnej, a także cykliczne teksty z zakresu historii ubioru, mody i rzemiosła artystycznego. W ramach prac związanych z gromadzeniem informacji o  stratach kultury polskiej, prowadzonych przez Wydział do spraw Strat Wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przygotowała kilkadziesiąt kart obiektów rzeźbiarskich z XIX i XX wieku utraconych podczas II wojny światowej. Obecnie współpracuje z Instytutem Sztuki PAN w Warszawie, a także Redakcją Polskiego Słownika Biograficznego, pisząc biogramy polskich artystów, przewidziane do kolejnych tomów obu słowników. Utrzymuje stały kontakt jako wykładowca z Uniwersytetem Trzeciego Wieku w Lublinie, Tomaszowie Lubelskim oraz Świdniku, a także z Filharmonią Lubelską, przygotowując tam, w ramach Akademii Muzyki i Plastyki, prezentacje z zakresu sztuk plastycznych, wpisujące się w określone tematy muzyczne (oferta jest skierowana do szkół ponadpodstawowych Lublina i regionu). Od paru lat związana jest z Domem Kultury LSM w Lublinie, gdzie w ramach tematów przewodnich „Niespiesznie po Lublinie”, „Czy artysta może być kobietą”, „Galeria arcydzieł”, prowadzi cykliczne wykłady z historii sztuki, popularyzujące wiedzę o znanych i mniej znanych artystach oraz artystkach, a także wybranych arcydziełach sztuki europejskiej.
Jest autorką książki „Wierzę w cuda nie od dziś”. Religia w życiu i twórczości Jana Matejki (Lublin 2007), współautorką albumowego opracowania Matejko. Obrazy olejne. Katalog (Warszawa 1993), autorskich rozdziałów w kilku publikacjach zbiorowych dotyczących ikonograficznej obecności zwierząt w dziełach sztuki, referatów posesyjnych podejmujących problematykę sztuki religijnej oraz kilkudziesięciu publikacji naukowych i popularnonaukowych z zakresu ikonografii chrześcijańskiej i malarstwa polskiego. Jest członkiem Stowarzyszenia Historyków Sztuki.