10-12 stycznia – X Ogólnopolski Przegląd Zespołów i Grup Kolędniczych

Protokół z X Ogólnopolskiego Przeglądu Zespołów i Grup Kolędniczych

Lublin, 10-12 stycznia 2020 roku

Jury w składzie:

Prof. dr. hab. Jan Adamowski

dr hab. Mariola Tymochowicz

mgr Andrzej Sar

po obejrzeniu i wysłuchaniu w dniach 10-11 stycznia 2020 roku 40 prezentacji postanowiło przyznać następujące nagrody i wyróżnienia w dwóch kategoriach:

W kategorii grup kolędniczych:

I miejsce ex aequo

• Zespół Kolędniczy „Herody” z Łazor
• Zespół Folklorystyczny „Folusz” z Giedlarowej

II miejsce

• Grupa Kolędnicza z Lublina – „Ludowa Szopka z Lalkami”

III miejsce ex aeequo

• Uczniowie ze Szkoły Podstawowej w Stawie
• Zespół „Moszczanianki” z Moszczanki

Wyróżnienie

• Zespół „Kresowianki” z Włodawy

W kategorii zespołów śpiewaczych:

I miejsce ex aequo

• Grupa Śpiewacza „Kawęczyn” z Kawęczyna
• Zespół Śpiewaczy „Jarzębina” z Kocudzy

Ex aeqo II miejsce

• Zespół Wokalny „Jargocianie” z Jarocina
• Męski Zespół Śpiewaczy z Bukowej

Ex aeqo III miejsce

• Zespół Śpiewaczy „Stokrotka” z Oszczywilka

• Zespół Śpiewaczy „Borowiacy” z Branwi
• Zespół Śpiewaczy „Czerniczanki” z Czernica

Wyróżnienia

Zespoły dziecięce: Zespół „Wisienki” z Kocudzy i Zespół „Malinki” z Jarocina

• Zespół „Herody” z Budek
• Zespół Śpiewaczy „Babeczki” z Zawitały

Nagroda Specjalna Prezesa LSM dla Zespołu Pieśni i Tańca Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie „Jawor”

Jury pragnie podkreślić wysoki i dość wyrównany poziom tegorocznego przeglądu. W wielu prezentacjach odwoływano się do autentcznej gwary i sposobu wykonania zgodnego ze swoim regionem. Jednakże zwracamy uwagę, aby w przygotowywanym repertuarze w większym stopniu respektować zakresy wartości kultury swojego regionu, ponieważ kultura ludowa (tradaycyjna) ma wyłącznie regionalny charakter. Wnosimy o większe zainteresowanie tradycją, w tym formami kolędniczymi grup dziecięcych i młodzieżowych.

Dziękujemy wszystkim uczestnikom za przygotowanie programów swoich prezentacji i udział w Przeglądzie. Z okazji Jubileuszu słowa szczególnych podziękowań kierujemy do inicjatorów, organizatorów, patronów i fundatorów nagród, bowiem dzięki ich zaangażowaniu Przegląd może trwać, rozwijać się, a także pełnić jakże ważną misję ochrony tradycji. Należy pamiętać, że kultura regionalna jest podstawowym wyróżnikiem tożsamości poszczególnych środowisk.

Przegląd
w piątek 10 stycznia 2020 r. od godz. 10:00
w sobotę 11 stycznia 2020 r. od godz. 10:00
w niedzielę 12 stycznia 2020 r. o godz. 14:00 – część uroczysta
błogosławieństwo Biskupa Lubelskiego, łamanie się opłatkiem, ogłoszenie wyników X Przeglądu oraz wręczenie dyplomów, odznaczeń państwowych, samorządowych i okolicznościowych, koncert laureatów
Wstęp wolny

Stowarzyszenie „Nasz Piast”
Fundacja Ochrony i Rozwoju Twórczości Ludowej

X Ogólnopolski Przegląd
Zespołów i Grup Kolędniczych

Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Zdzisław Podkański
Prezes Stowarzyszenia „Nasz Piast” Czesław Warda
Prowadzenie  Małgorzata Iwanicka

Kolędy w polskiej tradycji

We współczesnej, ale dosyć powszechnej społecznej recepcji, kolęda  to przede wszystkim pieśń przedstawiające treści związane z Bożym Narodzeniem. Taki rodzaj potocznej wiedzy genologicznej potwierdzają również słowniki języka polskiego oraz leksykony terminologiczne. Powstaje wszakże pytanie: czy jest to wiedza pełna i adekwatna?
Sama nazwa gatunku, jak dosyć powszechnie wiadomo, jest zapożyczeniem łacińskim – od wyrazu calendae, co w kalendarzu juliańskim oznaczało „pierwszy dzień miesiąca”. W starożytności w sposób szczególnie świąteczny obchodzono w Rzymie styczniowe calendae, bowiem wiązało się to z końcem i początkiem Nowego Roku, a więc z okresem składania życzeń, wzajemnego obdarowywania się, a wszystko to miało zapewnić pomyślną przyszłość. Zwyczaj ten, poprzez Bałkany, przywędrował do Polski, a dokładniej mówiąc przyjęli go Słowianie jeszcze w późnym okresie wspólnoty, a więc gdzieś około VI-VIII wieku po Chrystusie.

Bogata jest też „wewnętrzna historia”, czyli struktura semantyczna wyrazu kolęda na gruncie polskim (ogólniej – także słowiańskim). Obsługiwał on bowiem kilka znaczeń, co ma swoje konsekwencje do dzisiaj. W najstarszych słownikach najwcześniejsze potwierdzenie ma znaczenie następujące: „podarunek noworoczny lub wigilijny, bożonarodzeniowy”, z dialektalnym rozszerzeniem i uogólnieniem semantyki na „dar, podarunek; wiano”. Ponadto inne znaczenia tego wyrazu, to:
• „zadatek” – szczególnie ten, który dawany był na gody, jako że na św. Szczepana powszechny był zwyczaj godzenia na służbę parobków;
• odwiedzanie parafian przez księdza w okresie Bożego Narodzenia;
• „danina dla księdza” pobierana w okresie Bożego Narodzenia;
• mieszanina potraw wigilijnych z opłatkiem i chlebem dawana bydłu zazwyczaj na św. Szczepana, tzw. kolęda dla bydła; później sam specjalny opłatek (innego koloru);
• kolędowanie, czyli obrzędowe składanie życzeń – chodzenie z kolędą;
• dar dla kolędników;
• na niektórych obszarach „okres Bożego Narodzenia” i „Wigilia”;
• w staropolszczyźnie także Nowy Rok;
• garstka splecionych kłosów ze zboża przynoszona przez gospodarza w dniu Wigilii (w innych regionach był to cały snopek zwany Królem);
• już w XVI wieku także „pieśń o tematyce świeckiej z prośbą o dary”.

Natomiast znaczenie najbardziej znane współcześnie: „pieśń religijna z okazji Bożego Narodzenia” – utrwaliło się stosunkowo późno, bo dopiero w XVIII i XIX wieku. W staropolszczyźnie tego typu kolędy opowiadające o Bożym Narodzeniu, oparte na wzorach łacińskich i europejskich, nazywano rotułami, symfoniami anielskimi, piosnkami, pieśniami nabożnymi, kantykami. Stąd też później powstała nazwa kantyczka dla określenia specjalnego zbioru pieśni kolędowych.
Najstarsze, a dochowane do dzisiaj polskie rotuły czy kantyki to utwory XV- wieczne: Anioł pasterzom mówił i Kiedy król Herod królował. Jednakże epoką, w której doszło do największego rozkwitu tego typu polskich kolęd, był wiek XVII i XVIII. Z  późniejszych wieków pochodzą udane próby autorskich kolęd, jak: Piotra Skargi W żłobie leży, Franciszka Karpińskiego Bóg się rodzi oraz Teofila Lenartowicza Mizerna cicha.
Pewną odmianą kolędy opowiadającej o Bożym Narodzeniu są pastorałki. Dosłownie tłumacząc znaczenie nazwy gatunkowej należy powiedzieć, że są to utwory o motywach pasterskich. Genetycznie mają one związek z sielanką. Jednakże w polskiej kulturze, szczególnie barokowej, rozwinął się nurt pastorałki domowej, a więc takiej, która – ze względu m.in. na swój temat, sposób jego ujęcia (humorystyczność), a czasami i pewien stopień frywolności, nie została dopuszczona do wykonywania w kościołach i do liturgii. Ich obieg określał dom.
Obok kolęd pasterskich rozwijały się także kolędy zakonne – franciszkańskie, karmelitańskie, związane z pielęgnowanym w zakonach żeńskich zwyczajem kołysania figurki Pana Jezusa. W tej adoracyjnej sytuacji śpiewano pieśni o Bożym Narodzeniu.

Ale i w kulturze tradycyjnej również powstała ciekawa i wartościowa grupa pieśni opowiadających o Bożym Narodzeniu. Są to ludowe kolędy apokryficzne. Podejmują one różne tematy i motywy: np. poszukiwanie miejsca na nocleg i jednocześnie narodziny Pana Jezusa; motyw Zwiastowania; ucieczka św. Rodziny do Egiptu itp. Podstawowe cechy ludowej kolędy apokryficznej to: postawienie w centrum świata tekstowego rodziny, a przede wszystkim Matki Bożej i Pana Jezusa; właściwa folklorowi obrazowość i konkretność; obecność znanych w kulturze ludowej (ale i nie tylko ludowej) elementów symbolicznych: np. biały kamień i bystra woda, zielona lipeńka itp. Są to „ludowe symbole kosmosu, sytuacji przejścia, początku i końca”.
Jednakże typologicznie najstarszą formą ludowej kolędy są pieśni życzące, a więc te związane z pojęciem i wymianą darów, czyli z kolędowaniem. Tego typu utwory, genetycznie noworoczne, funkcjonują w kontekście obrzędu, a więc struktury zorganizowanej i sakralnej. Dar w kolędowaniu może mieć wymiar materialny, ale takim darem jest również słowo życzące, które w kontekście obrzędu ma moc kreowania świata. Wśród tej grupy – ze względu na adresata oraz intencjonalność, wyróżnia się trzy podstawowe grupy: kolędy gospodarskie, panieńskie i kawalerskie.

Należy też przypomnieć, że polska tradycja i kultura wykształciły jeszcze bardziej współczesną odmianę kolędy, jaką są tzw. kolędy aktualizowane. Są to teksty w swoich treściach nawiązujące do współczesnych wydarzeń społecznych i politycznych, ale śpiewane na melodie znanych kolęd bożonarodzeniowych. W Polsce są dokumentowane od powstania styczniowego, a ostatni okres ich bujnego rozwoju to czasy organizowania ruchów solidarnościowych.
Kolęda to w Polsce gatunek żywy, nie tylko w sensie obiegu. W czasach zupełnie nam współczesnych – tj. w XXI wieku, znane są liczne przykłady tworzenia nowych pieśni bożonarodzeniowych.

prof. dr hab. Jan Adamowski

PROGRAM

piątek 10 stycznia 2020 r.

10.00 – Zespół „Klub Młodych Duchem” z Lublina
10.10 – Zespół „Iskierki” ze Szkoły Podstawowej w Woli Sernickiej
10.45 – Zespół „Kłosy” oraz „Siedliszczanie znad Wieprza”
10.55 – Grupa uczniów z Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Rybczewicach
11.05 – Uczniowie ze Szkoły Podstawowej w Stawie
11.15 – Zespół Śpiewaczo-Obrzędowy „Wesołe Gosposie” z Sitańca
11.25 – Zespół Śpiewaczy z Sierskowoli
11.35 – Zespół Śpiewaczy „Podzamcze” z Mełgwi
11.45 – Zespół Śpiewaczy „Pelagia” z Leopoldowa
11.55 – Zespół Klubu Seniora „Relaks” z Ryk
12.05 – Zespół Śpiewaczy „Rososzanki” z Rososzy
12.15 – Zespół Śpiewaczy „Moszczanianki” z Moszczanki
12.25 – Zespół Śpiewaczo-Obrzędowy „Karczmiska” z Leopoldowa
12.35 – Zespół Śpiewaczy „Stokrotka” z Oszczywilka
12.45 – Zespół „Branwiacy” z Branwi
12.55 – Zespół „Roztoczanki” z Kocudzy
13.05 – Zespół „Borowiacy” z Branwi
13.15 – Zespół „Marianki” z Kocudzy Drugiej
13.25 – Zespół Dziecięcy „Wisienki” z Kocudzy
13.35 – Zespół Dziecięcy „Jaśki” z Jarocina
13.45 – Zespół „Kocudzanki” z Kocudzy
13.55 – Zespół Śpiewaczy „Jarzębina” z Kocudzy
14.05 – Zespół Wokalny „Jargocianie” z Jarocina
14.15 – Zespół Śpiewaczy przy Kole Gospodyń Wiejskich w Baranowie
14.25 – Zespół Ludowy „Kalina” z Opola Lubelskiego
14.35 – Zespół Śpiewaczy „Kresowianki” z Włodawy

niedziela 12 stycznia 2020 r.
o godz. 14:00 – część uroczysta
błogosławieństwo Biskupa Lubelskiego, łamanie się opłatkiem, ogłoszenie wyników X Przeglądu
oraz wręczenie dyplomów, odznaczeń państwowych,
samorządowych i okolicznościowych, koncert laureatów
w sali widowiskowej Domu Kultury LSM
w Lublinie, ul. K. Wallenroda 4a, tel. 81 743 48 29

Patronat Honorowy

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi – Jan Krzysztof Ardanowski
Arcybiskup Metropolita Lubelski – ks. Stanisław Budzik
Wojewoda Lubelski – Lech Sprawka
Marszałek Województwa Lubelskiego – Jarosław Stawiarski
Prezydent Miasta Lublin – dr Krzysztof Żuk

Komitet Organizacyjny

Zdzisław Podkański – przewodniczący
Czesław Warda – prezes Stowarzyszenia „Nasz Piast”
Andrzej Zdunek – dyrektor Domu Kultury LSM
Małgorzata Iwanicka – koordynator, Dom Kultury LSM
Marek Dybek – grafik, Dom Kultury LSM
Michał Borowiecki – operator dźwięku, Dom Kultury LSM
Grażyna Jargiło – Stowarzyszenie „Nasz Piast”
Izabela Grzesiuk – Stowarzyszenie „Nasz Piast”
Ryszard Celegrat – Stowarzyszenie „Nasz Piast”

Sponsorzy

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Marszałek Województwa Lubelskiego
Prezydent Miasta Lublin
Lubelska Spółdzielnia Mieszkaniowa
Lubelski Węgiel „Bogdanka” SA
Grupa „Żagiel”
Piekarnia Pęzioł w Lublinie