16 stycznia – Spotkanie z historykiem sztuki dr Elżbietą Matyaszewską – „Melancholia” Jacka Malczewskiego

Spotkanie
w czwartek 16 stycznia 2020 r. o godz. 17.00

Wstęp wolny

Spotkanie z historykiem sztuki
dr Elżbietą Matyaszewską

JEST TAKIE DZIEŁO…
„Melancholia”
Jacka Malczewskiego

Obraz jednego z największych przedstawicieli polskiego symbolizmu powstał w latach 1890-1894. Choć malarz nadał mu znacznie dłuższy tytuł, który brzmi „Prolog. Widzenie. Wiek ostatni w Polsce. Tout un siècle”, dzięki Stanisławowi Witkiewiczowi dzieło w świadomości Polaków zapisało się jako „Melancholia”. Płótno o wymiarach 139 cm na 240 cm ukazuje wnętrze pracowni artysty, jego samego siedzącego przy sztalugach oraz korowód postaci wypływających z zaczętego obrazu i podążających w stronę jaśniejącego światłem, uchylonego okna.
W tym kłębiącym się tłumie, symbolizującym naród polski pod zaborami, a w szerszym ujęciu tragiczne losy Polaków walczących przez cały wiek XIX o wolność i niepodległość, możemy dostrzec kosynierów, żołnierzy napoleońskich, zesłańców na Sybir, rozpaczające kobiety oraz osierocone dzieci.
Korowód rozpoczynają dzieci, które następnie stają się osobami dojrzałymi, by na koniec zmienić się w zniedołężniałych starców, tęsknie patrzących w zieloną dal. Wszyscy oni podążają, w dynamicznym, ale bezwolnym tańcu, w kierunku otwartego okna, przy którym widnieje kobieta spowita w czerń. Stoi ona już na zewnątrz, poza pracownią, odwrócona do niej tyłem. Trzyma dłoń na uchylonym oknie, ale nie wiadomo na pewno, czy je właśnie otwiera, czy raczej zamyka, czy broni dostępu do światła i wolności, czy raczej do nich zachęca? Wspomniany Stanisław Witkiewicz tak zinterpretował tę zagadkową postać – „Za oknem pracowni, przez które dostaje się światło, widać głowę otuloną w czarną płachtę i rękę trzymającą się ramy okna – to Melancholia, która łapie i pochłania cały blask światła i nie dopuszcza go do duszy artysty”.
Obraz „Melancholia” dla współczesnych jego odbiorców był jednoznacznym symbolem tragicznych losów Polski, która w końcu XVIII wieku utraciła niepodległość i przez cały wiek XIX próbowała ją odzyskać. Dzięki świadomemu wyborowi artysty na płótnie znalazła się „cała ta walcząca i cierpiąca Polska, zbrojna w kosy i krzyże, strojna w całuny, brodiażki i konfederatki; z modlitwą i przekleństwem, z zapałem i rozpaczą, z tym wszystkim, co stanowi treść życia narodu w niewoli […]”.
Obraz wydaje się jednak bardziej skomplikowany, bo poza wątkiem martyrologii narodowej odnaleźć w nim można bardziej uniwersalną zadumę artysty nad dwoistością wszechświata – fizyczną oraz duchową, a także nad niełatwymi kolejami ludzkiej egzystencji. Można go więc odczytywać na wiele sposobów, w zależności od czasu, kontekstu historycznego czy nawet osobistego nastroju odbiorcy.

Elżbieta Matyaszewska
– historyk sztuki, doktor nauk humanistycznych, absolwentka historii sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Były pracownik Instytutu Leksykografii KUL – redaktorka i autorka haseł z zakresu sztuki religijnej, zamieszczonych w Encyklopedii katolickiej. Przez lata współpracowała z redakcjami lubelskich i warszawskich periodyków, publikując relacje z wystaw sztuki dawnej i współczesnej, a także cykliczne teksty z zakresu historii ubioru, mody i rzemiosła artystycznego. W ramach prac związanych z gromadzeniem informacji o  stratach kultury polskiej, prowadzonych przez Wydział do spraw Strat Wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przygotowała kilkadziesiąt kart obiektów rzeźbiarskich z XIX i XX wieku utraconych podczas II wojny światowej. Obecnie współpracuje z Instytutem Sztuki PAN w Warszawie, a także Redakcją Polskiego Słownika Biograficznego, pisząc biogramy polskich artystów, przewidziane do kolejnych tomów obu słowników. Utrzymuje stały kontakt jako wykładowca z Uniwersytetem Trzeciego Wieku w Lublinie, Tomaszowie Lubelskim oraz Świdniku, a także z Filharmonią Lubelską, przygotowując tam, w ramach Akademii Muzyki i Plastyki, prezentacje z zakresu sztuk plastycznych, wpisujące się w określone tematy muzyczne (oferta jest skierowana do szkół ponadpodstawowych Lublina i regionu). Od paru lat związana jest z Domem Kultury LSM w Lublinie, gdzie w ramach tematów przewodnich „Niespiesznie po Lublinie”, „Czy artysta może być kobietą”, „Galeria arcydzieł”, prowadzi cykliczne wykłady z historii sztuki, popularyzujące wiedzę o znanych i mniej znanych artystach oraz artystkach, a także wybranych arcydziełach sztuki europejskiej.
Jest autorką książki „Wierzę w cuda nie od dziś”. Religia w życiu i twórczości Jana Matejki (Lublin 2007), współautorką albumowego opracowania Matejko. Obrazy olejne. Katalog (Warszawa 1993), autorskich rozdziałów w kilku publikacjach zbiorowych dotyczących ikonograficznej obecności zwierząt w dziełach sztuki, referatów posesyjnych podejmujących problematykę sztuki religijnej oraz kilkudziesięciu publikacji naukowych i popularnonaukowych z zakresu ikonografii chrześcijańskiej i malarstwa polskiego. Jest członkiem Stowarzyszenia Historyków Sztuki.