czwartek 11 kwietnia 2013 r.

o godz. 18:00

Spotkanie z historykiem sztuki

dr Elżbietą Matyaszewską

na temat

Kulinaria i kulturalia, czyli co łączy kuchnię ze sztuką

***

Po świętym Marcinie
najlepiej mieć w domu świnię

Wstęp wolny

ulotka.pdf 

Po świętym Marcinie najlepiej mieć w domu świnię

Od zarania dziejów świat zwierząt nieodmiennie bywał obiektem zainteresowania artystów z całego świata. Szczególną uwagą obdarzane były zwierzęta i ptaki udomowione przez człowieka, stanowiące dla niego nie tylko źródło niezbędnego do życia pokarmu, ale też pełniące określone role w jego życiu religijnym i kulturalnym. Z czasem niektóre z nich zaczęły urastać do rangi symboli, niosąc w sobie wiele znaczeń i ubogacając w ten sposób całą sztukę.
Podczas obecnego spotkania zatytułowanego Po świętym Marcinie najlepiej mieć w domu świnię przyjrzymy się… poczciwej świni (sus scrofa), której obecność w kulturze i sztuce sięga czasów starożytnych i wiąże się ze światem mitycznych bogów, bogiń, nimf i herosów, których dzieje malowane były na starożytnych wazach bądź zdobiły wnętrza antycznych domów. Wśród owych plastycznych opowieści znalazł się na przykład mit o Tezeuszu, który nie tylko pokonał Minotaura, ale też zabił olbrzymią i niezwykle groźną dziką świnię o imieniu Faja, pustoszącą okolice miasta Krommyon.
Poza Grecją i Rzymem nasza chrumkająca bohaterka zaistniała również w kulturze wielu narodów Bliskiego Wschodu, niosąc ze sobą zarówno pozytywne, jak i negatywne konotacje. W starożytnym Egipcie z jednej strony kojarzona z kultem Ozyrysa, boga śmierci mieszkającego w zaświatach, uchodziła za zwierzę mroczne i niemile widziane, z drugiej zaś hodowano ją dla jej mięsa, traktując jako doskonałe zwierzę ofiarne i składając ją podczas pełni księżyca w ofierze bogini Izydzie i Ozyrysowi.
Jako motyw ikonograficzny świnia pojawiła się także w sztuce średniowiecznej, będąc bohaterką obrazów o tematyce zarówno chrześcijańskiej, jak i zupełnie świeckiej. Równie dychotomiczna była także jej ówczesna reputacja – z jednej strony wcielenie zła i oznaka moralnego upadku człowieka, co obrazowały chociażby dzieła ukazujące nowotestamentową przypowieść o Synu marnotrawnym. Z drugiej zaś pożyteczne stworzenie domowe, dające poczucie bezpieczeństwa, wynikające z powszechnego przekonania, że posiadanie świniaka w gospodarstwie niesie ze sobą gwarancję przeżycia i jako takiego bytowania dla każdej rodziny, nawet tej najuboższej. Może właśnie dlatego w osiemnastowiecznej Anglii pojawiły się skarbonki w kształcie świnki, mające być oznaką dobrobytu jej posiadacza i potwierdzeniem wspomnianej wyżej tezy, która, jak pokazuje współczesność, nigdy nie straciła na aktualności.

Elżbieta Matyaszewska, historyk sztuki, doktor nauk humanistycznych, publicystka, pracownik Instytutu Leksykografii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Autorka publikacji naukowych i popularnonaukowych oraz haseł do Encyklopedii Katolickiej. Czynnie współpracuje z Instytutem Sztuki KUL, Filharmonią Lubelską, Uniwersytetem Trzeciego Wieku i wieloma innymi instytucjami zajmującymi się propagowaniem kultury i sztuki.
W 1987 roku ukończyła historię sztuki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim na podstawie pracy magisterskiej Monografia Jamy Michalikowej, napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Andrzeja Ryszkiewicza. 12 marca 2008 roku uzyskała tytuł doktora nauk humanistycznych w dziedzinie historii i historii sztuki na podstawie rozprawy pt. „Wierzę w cuda nie od dziś”, czyli religia w życiu i twórczości Jana Matejki, której promotorem był prof. dr. hab. Lechosław Lameński.
W latach 1985-1990 wchodziła w skład ogólnopolskiego zespołu badawczego przy Instytucie Sztuki PAN w Warszawie, którego celem było gromadzenie dokumentacji i prowadzenie badań polskiego życia artystycznego XIX wieku (lata 1849-1863) w ramach tzw. programu węzłowego Polska kultura narodowa, jej percepcje i tendencje.
W okresie od 1991 do 1993 roku była sekretarzem naukowym zespołu przy Instytucie Sztuki PAN przygotowującego wraz z Wydawnictwem „Arkady” katalog dzieł malarskich Jana Matejki w związku z rocznicami 150-lecia urodzin i 100-lecia śmierci artysty. Dwutomowa publikacja, w której była autorką kilkudziesięciu haseł katalogowych, została wydana w 1993 roku pod tytułem Matejko, Obrazy olejne.
W latach 1992-1993 Elżbieta Matyaszewska współpracowała w Lublinie z redakcjami „Przeglądu Akademickiego” i „Kroniki Tygodnia”, regularnie publikując relacje z wystaw sztuki dawnej i współczesnej. Przez kolejne lata (1994-2001) dla kilku lubelskich i warszawskich periodyków („Dobre Wnętrze”, „Gospodyni”, „Dziennik Wschodni”, „Akcent”) przygotowywała teksty z zakresu historii sztuki, historii ubioru, mody i rzemiosła artystycznego. Od października 1998 roku do listopada 2000 roku była współpracownikiem redakcji wydawnictw „Twój Poradnik Budowlany” i „Wnętrze Twojego Domu” w charakterze redaktora odpowiedzialnego za kreacje działu aranżacji wnętrz i współpracy z rzemiosłem artystycznym. Współpracowała też z warszawskim miesięcznikiem „Zabytki-Heritage”.
Elżbieta Matyaszewska jest autorką książki „Wierzę w cuda nie do dziś”. Religia w życiu i twórczości Jana Matejki, Lublin 2007, rozpraw naukowych, np.: Maria Wodzicka. Zapomniana malarka ze Lwowa, „Roczniki Humanistyczne KUL” 2007, R. LV, z. 4, s. 279 – 304); Komunikacja graficzna, czyli plakat polski w dwudziestoleciu międzywojennym, w: Komunikowanie i komunikacja w dwudziestoleciu międzywojennym, Lublin, Wydawnictwo UMCS, 2010, s. 219-238; Eligiusz Niewiadomski – między sztuką a zbrodnią, w: Sensacja w dwudziestoleciu międzywojennym (prasa, literatura, radio, film, Lublin, Wydawnictwo UMCS, 2011, s. 47-55; Witold Wojtkiewicz – mistrz romantyczno-symbolicznej groteski, w: Jacek Malczewski i symboliści. Obrazy kultury polskiej, Lublin 2012, s. 211-219; Madonna z Puszczy jako przykład recepcji na ziemiach polskich typu ikonograficznego Matki Bożej Śnieżnej, w: Madonna z Puszczy. Sanktuarium Matki Bożej Patronki Leśników, Pani Ziemi Kolbuszowskiej w Ostrowach Tuszowskich, Lublin 2012, s.146-158 oraz kilkudziesięciu artykułów o polskich artystach, m.in. Józefie Czapskim, Adamie Myjaku, Józefie Pankiewiczu, Walerym Rzewuskim, Henryku Siemiradzkim, Auguście Zamoyskim.