w czwartek 11 grudnia 2014 r.

o godz. 18.00

Spotkanie z historykiem sztuki

dr Elżbietą Matyaszewską

Późnobarokowa okazałość i rokokowa frywolność

ulotka.pdf

BAROK W POLSCE CZY POLSKI BAROK?

Czasy panowania Jana III Sobieskiego to okres ugruntowywania się sztuki dojrzałego baroku. Zauważalny jest wówczas wyraźnie zwiększony ruch budowlany, którego efektem jest spora ilość nowych budowli, zarówno sakralnych, jak i świeckich. Wśród architektów tego czasu na szczególną uwagę zasługuje działalność Tylmana z Gameren, preferującego w swych projektach plan centralny, z dominująca kopuła na skrzyżowaniu naw, widoczny chociażby w kościele Sakramentek na Nowym Mieście w Warszawie, wzniesionym w latach 1688-1692. Z jego wielu realizacji świeckich można natomiast przywołać pałac Branickich w Białymstoku czy, bliski nam wszystkim, pałac Czartoryskich przy lubelskim Placu Litewskim. Poza Tylmanem z Gameren działają także wówczas Francesco Solari, współtwórca kościoła św. Anny w Krakowie, Jan i Jerzy Catenazzi, projektanci kolegiaty i kolegium jezuickiego w Poznaniu, czy Andrea Locci, który wzniósł kościół Reformatów w Białej Podlaskiej.
W początkach XVIII wieku barokowe wnętrza powoli zaczynają ulegać większej teatralizacji, a elementy dekoracyjne są coraz bardziej dynamiczne. Takie efekty szczególnie widoczne są w architekturze Kresów Północno-Wschodnich, z kościołami Wilna na czele. Wznoszono tam budowle o smukłych proporcjach, z wysokimi wieżami i postrzępionymi fasadami. Wśród pracujących tam architektów warto wymienić Jakuba Fontanę i Jana Krzysztofa Glaubitza. Późnobarokowe formy preferował też Jan de Vitte, pracujący m.in. we Lwowie, Kacper Bażanka, twórca kościoła Norbertanek w Imbramowicach oraz Karol Bay, projektant kościoła Kapucynów w Lublinie.
Polska rzeźba barokowa w dużej mierze nie odbiegała od dokonań rzeźbiarzy włoskich. Mistrzem berninowskiej gry świateł w trójwymiarowej formie był Baltazar Fontana, realizujący swe artystyczne wizje w stiuku. Wyjątkowe miejsce w rzeźbie późnobarokowej i rokokowej zajmują artyści lwowscy – Jan Jerzy Pinsel i Antoni Osiński, tworzący rzeźby o lekko kubizujących formach, ukazujące postaci w nienaturalnie powyginanych pozycjach, z ostro drapowanymi szatami, w swej fakturze przypominającymi blachę.
W malarstwie monumentalnym tego czasu dominowały malowidła iluzjonistyczne, z fikcyjną architekturą i tzw. efektem panoramy. Do ich twórców zaliczyć należy miedzy innymi Michelangela Palloniego, Karola Dankwarta, Józefa Meyera i Stanisława Stroińskiego.
W XVIII wieku późny nurt sztuki barokowej współistniał z formami rokoka, obecnego głównie w dekoracji wnętrz, rzemiośle artystycznym, malarstwie oraz drobnej rzeźbie o dynamicznych formach. Rokoko, panujące w sztuce europejskiej w XVIII wieku, charakteryzowało się lekkością form oraz swobodą w doborze motywów. Ukształtowane zasadniczo we Francji, traktowane było jako artystyczna reakcja na oficjalny, monumentalny styl króla Ludwika XIV, stając się wyrazem postawy estetyczno-kulturowej czasów Ludwika XV.
Najwcześniejsze przejawy rokoka w architekturze widoczne były we francuskich rezydencjach miejskich, szczególnie w układzie przestrzennym wnętrz i ich finezyjnej dekoracji. Nowe, wypracowane przez twórców formy dość szybko dotarły do innych krajów Europy, w tym także do Polski.
Najbardziej rozpoznawalnym elementem sztuki rokokowej było malarstwo w typie fêtes galantes, czyli widoki parateatralnych zabaw i koncertów wiejskich na łonie natury oraz fêtes champêtres, będących scenami stylizowanymi na wiejskie i pasterskie festyny. Głównymi przedstawicielami tego rodzaju malowideł byli Antoine Watteau i Jean Honore Fragonard. Intymne kompozycje rodzajowe i zmysłowe obrazy o tematyce mitologicznej tworzyli natomiast Francois Boucher oraz Jean Chardin. Chętnie też malowano wtedy martwe natury i nastrojowe widoki pejzażowe.
W tym okresie wiele uwagi poświęcano również rzemiosłu artystycznemu, gdyż rokoko wymagało wielu nowych mebli, tkanin, sreber i porcelany oraz niezliczonej ilości fikuśnych przedmiotów, obecnych tylko po to, by zdobić równie frywolne gabineciki, saloniki i buduary.

Elżbieta Matyaszewska, historyk sztuki, doktor nauk humanistycznych. W latach 1985-1990 członkini ogólnopolskiego zespołu badawczego przy Instytucie Sztuki PAN w Warszawie, prowadzącego badania nad polskim życiem artystycznym drugiej połowy XIX wieku, w ramach programu węzłowego Polska kultura narodowa, jej percepcje i tendencje. W 1991-1993 sekretarz naukowy zespołu przy Instytucie Sztuki PAN, przygotowującego katalog dzieł malarskich Jana Matejki w związku z rocznicami 150-lecia urodzin i 100-lecia śmierci artysty – dwutomowa publikacja, do której napisała też kilkadziesiąt haseł katalogowych, została wydana w 1993 roku pod tytułem Matejko. Obrazy olejne. Katalog. W latach 1992-2001 współpracowała z redakcjami lubelskich i warszawskich periodyków (m.in. „Przegląd Akademicki”, „Dziennik Wschodni”, „Akcent”, „Wnętrze Twojego Domu”, „Dobre Wnętrze”, „Zabytki-Heritage”), publikując relacje z wystaw sztuki dawnej i współczesnej, a także cykliczne teksty z zakresu historii ubioru, mody i rzemiosła artystycznego.

Elżbieta Matyaszewska od lat utrzymuje aktywny kontakt z Instytutem Historii Sztuki KUL, uczestnicząc w organizowanych sesjach naukowych oraz działalności kulturalno-naukowej na rzecz miasta Lublin. W roku 2008 koordynowała prace mające na celu zorganizowanie przy Instytucie Historii Sztuki KUL zajęć z historii sztuki dla członków Uniwersytetu Trzeciego Wieku, z którym współpracuje jako wykładowca. Wykłada również dla członków UTW w Tomaszowie Lubelskim i Świdniku. Od roku 2011 prowadzi współpracę z Filharmonią Lubelską w ramach Akademii Muzyki i Plastyki (oferta skierowana do szkół ponadpodstawowych Lublina i regionu), przygotowując prezentacje z zakresu sztuk plastycznych, wpisujące się w określone tematy muzyczne. Ponadto, w ramach działalności dydaktycznej, prowadziła zajęcia obejmujące najważniejsze zjawiska z dziejów sztuki nowoczesnej i najnowszej, zarówno polskiej, jak i powszechnej w Wyższej Szkole Humanistyczno-Przyrodniczej w Sandomierzu, wykłady o sztukach pięknych dla członków Uniwersytetu Otwartego KUL, a także zajęcia specjalizacyjne na Studiach Podyplomowych przy Instytucie Historii Sztuki KUL. W ostatnich latach pracowała w Instytucie Leksykografii KUL na stanowisku adiunkta, prowadząc dział sztuki religijnej i redagując hasła z tego zakresu tematycznego do Encyklopedii Katolickiej. Od stycznia 2014 roku jest wiceprezesem lubelskiego Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki.

Elżbieta Matyaszewska jest autorką książki „Wierzę w cuda nie od dziś”. Religia w życiu i twórczości Jana Matejki (Lublin 2007) oraz kilkudziesięciu publikacji naukowych i popularnonaukowych w zakresie ikonografii chrześcijańskiej i malarstwa polskiego, a także wielu haseł z dziedziny historii sztuki zamieszczonych w Encyklopedii Katolickiej.